الگوی نظری توانمندسازی فردی و جمعی به‌مثابۀ آزادی با تأکید بر دیدگاه‌های کانت و آمارتیا سن

توسعه فرایندی از ارتقا و افزایش انتخاب است که در خود گزینه‌های جدید و تازه را جای می‌دهد. هدف نهایی و تعالی آن نیز تحقق آزادی انسان، افزایش گزینه‌های انتخاب و بازتولید ثبات است. آزادی انسان، با قدرت‌دهی یا «توانمندسازی» همسوست. حال سؤال این است چه موانعی سبب می‌شود تا پتانسیل‌های فردی در مسیر توانمندسازی شکوفا نشود و انسان به آزادی نرسد؟ مقالۀ حاضر از جملۀ تحقیقات بنیادین است و با روش استدلالی در پی افزایش شناخت و بسط نظری است. ساختار نظری عمدتاً مبتنی بر دیدگاه‌های نظری کانت و آمارتیا سن پیرامون آزادی و توانمندسازی است؛ بنابراین پس از بسط نظریۀ این دو صاحب‌نظر، پیرامون جایگاه انسان، در تدوین و ارائۀ الگوی نظری توانمندسازی به‌ ضرورت وجود اخلاقیات انسان، توانمندسازی و کنش جمعی و کنش انسانی و نهادها به‌ عنوان سه رکن اصلی در مدل مورد نظر می‌پردازیم. در بخش نتیجه‌گیری با بسط منطقی، این سه رکن را به یکدیگر متصل می‌سازیم. از نظر سن، انسان هم ابزار تحقق دستاوردهای اجتماعی و هم غایت و متعالی‌ترین هدف است. کانت در رویکردی انتزاعی‌تر، انسان را معطوف به شناسایی و تحقق والاترین خیر و خوبی و هدف نهایی را «تعالی رشد اخلاقی» می‌داند که در گروی کنترل ماکزیم­ها یا اصل یا قاعده­ای اخلاقی است. انسان به‌مثابۀ موجودی خودتعین­گر، مختار و دارای استقلال در ادبیات کانت، هسته تئوری اصول اخلاقی اوست و می‌توان آن را در معنای قدرت‌دهی به افراد، خودشناسی، اعتمادبه‌نفس و اقتدار درونی به کار برد و در مفهوم توانمندسازی بازشناخت. حال ‌آنکه کنترل، آزادسازی و بسط کنش‌های فردی از طریق تجلی کنش‌های جمعی در قالب مفهوم نهاد، شکل می‌گیرد. انسان متعلق به دنیای حسی و طبیعی عضوی از جهان هوشمند است و ارادۀ انسانی را همسوی ارادۀ قدسی و عبور از تمایلات و خواسته‌های نفسانی قرار می‌دهد. چنین تغییری در انسان و بالفعل ساختن توانمندی‌های ذهنی و سپس عینی وی، در سیستم باورهای فردی که تثبیت و تداومش از طریق نهادها، یا همان کنش‌های جمعی تجلی‌یافته، میسر می­شود.